Νυχτερίδες

Νυχτερίδες που έχουν καταγραφεί στη Κύπρο.

Οι νυχτερίδες ανήκουν στα θηλαστικά και όχι στα πουλιά. Ανήκουν στην τάξη των Χειρόπτερων η οποία χωρίζεται σε 2 υποτάξεις στα Μικροχειρόπτερα που περιλαμβάνει το 70 % των νυχτερίδων και στα Μεγαχειρόπτερα στα οποία ανήκει το 30% των νυχτερίδων. Παγκόσμια, υπάρχουν γύρω στα 1000 είδη νυχτερίδων. Είναι τα μοναδικά θηλαστικά στον κόσμο που έχουν την ικανότητα να πετούν. Η γενίκη εμφάνιση των περισσοτέρων ειδών μοιάζουν με ποντικό, ενώ πολλά μεγαλόσωμα είδη μοιάουν με αλεπού. Οι νυχτερίδες παρόλο που πετούν όπως τα πουλιά, ξεχωρίζουν από αυτά, αφού γεννούν νεογνά τα οποία θηλάζουν.

Επίσης το δέρμα τους καλύπτεται από τρίχωμα και αντί φτερούγες έχουν πτέρυγες με δερμάτινη μεμβράνη. Έχουν καλή όραση, αλλά η πιο αναπτυγμένη αίσθηση είναι η ακοή. Προσανατολίζονται στο σκοτάδι καλύτερα από κάθε άλλο νυχτόβιο οργανισμό. Εκπέμποντας υπερήχους προς διάφορες κατευθύνσεις και αντικείμενα σε συχνότητες που δεν γίνονται αισθητές από τον άνθρωπο, και λαμβάνοντας πίσω την αντήχηση, καταφέρνουν να προσανατολίζονται, να εντοπίζουν τη λεία τους, να αποφεύγουν οποιαδήποτε εμπόδια και να επιστρέφουν στο χώρο όπου κουρνιάζουν.
Το φαινόμενο αυτό της αντήχησης λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο που λειτουργούν τα ραντάρ. Ζουν σχεδόν σε όλους τους τύπους βιοτόπων εκτός από τις πολικές και τις ερημικές ζώνες όπου επικρατούν ακραίες κλιματικές συνθήκες. Προτιμούν μικτά και πλατύφυλλα δάση, όπου υπάρχουν γέρικα δέντρα με κουφάλες, περιοχές με νερό, όπως ποτάμια, λίμνες, βάλτους, λιβάδια , αγροτικές περιοχές, και κατοικημένες περιοχές. Βρίσκουν καταφύγιο και φωλιάζουν σε σπηλιές, κουφάλες δέντρων και παλία κτίρια. Δεν χρησιμοποιούν απαραίτητα το ίδιο καταφύγιο

σε όλη τη διάρκεια του χρόνου, ενώ ορισμένα είδη είναι μεταναστευτικά. Είναι νυκτόβια ζώα γιατί δραστηριοποιούνται μόνο τη νύχτα, ενώ την ημέρα τα περισσότερα είδη ξεκουράζονται στα καταφύγια τους κρεμασμένα ανάποδα με το κεφάλι προς τα κάτω. Η διάρκεια ζωής σε ορισμένα είδη φτάνει τα 30 χρόνια. Τα πιο πολλά είδη νυχτερίδων, το 70% περίπου ανήκουν στα Μικροειρόπτερα και είναι εντομοφάγα και τα Μεγαχειρόπτερα, τρέφονται με φρούτα, νέκταρ και γύρη. Μονο το 1% των ειδών τρέφονται με μικρά σπονδυλωτά, όπως τρωκτικά, πουλιά, σαύρες, βατράχους, ψάρια ακόμη και αλλές μικρότερες νυχτερίδες.
Η εντύπωση που έχει ο περισσότερος κόσμος ότι οι νυχτερίδες τρέφονται με αίμα άλλων ζώων είναι λανθασμένη, αφού μόνο 3 είδη από τα 1000 σε όλο τον κόσμο τρέφονται με αίμα από πτηνά ή θηλαστικά. Και τα 3 αυτά είδη δεν ενοχλούν τον άνθρωπο και ζουν στην κεντρική και νότια Αμερική. Η περίοδος της αναπαραγώγης των νυχτερίδων αρχίζει το δεύτερο έτος της ζωής τους. Ζευγαρώνουν μεταξύ φθινοπώρου και χειμώνα αλλά η κυοφορία αρχίζει την άνοιξη. Γεννούν ένα τυφλό και γυμνό μικρό, συνήθως κατά την περίοδο Ιουνίου-Ιουλίου, το οποίο μεγαλώνη στα καταφύγια τους.
Το μικρό θηλάζει για 8 εβδομάδες περίπου ανάλογα με το είδος, ενώ σε ηλικία 3 εβδομάδων περίπου αρχίζει να πετά. Οταν οι νυχτερίδες χρειαστεί να αλλάξουν καταφύγιο, τα μικρά μεταφέρονται προσκολλημένα στο κάτω μέρος των θηλυκών. Μέχρι σήμερα έχουν καταγραφεί στην Κύπρο 19 είδη νυχτερίδων. Ολα τα είδη που βρίσκονται σήμερα στο νήσι ήρθαν με φυσικό τρόπο, σε αντίθεση με τα υπόλοιπα είδη θηλαστικών που έχουν εισαχθεί από τον άνθρωπο. Οι νυχτερίδες κινδυνεύουν κυρίως από ανθρωπογενείς διαταράξεις. Τα πιο πολλά είδη νυχτερίδων συγκαταλέγονται στα πιο απειλούμενα θηλαστικά στο πλανήτη.
Οι κίνδυνοι που αντιμετωπίζουν είναι η καταστροφή των χώρων αναπαραγωγής, η καταστροφή των δασων και των βάλτων, η αλόγιστη χρήση αγροχημικών παρασκευασμάτων από τον άνθρωπο. Η μείωση του πληθυσμού των εντομοφάγων νυχτερίδων έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση των κουνουπιών και άλλων επιβλαβών εντόμων με αποτέλεσμα ο άνθρωπος να καταφεύγει στη χρήση χημικών εντομοκτόνων, με αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Οι κυριότεροι φυσικοί εχθροί των νυχτερίδων είναι η κουκουβάγιες, τα γεράκια, ορισμένα είδη φιδιών  και  οι γατες. Οι νυχτερίδες, αν και είναι είδη που πέφτουν σε χειμερία νάρκη, στην Κύπρο το φαινόμενο αυτό το βλέπουμε σε κυρίως ψηλά υψόμετρα όπου οι θερμοκρασίες είναι πιο χαμηλές.
Στις υπόλοιπες περιοχές πολλά είδη φαίνεται να δραστηριοποιούνται κατά τη διάρκεια ολόκληρου του χρόνου λόγω του καλού κλίματος και της διαθεσιμότητας τροφής. Τα καταφύγια νυχτερίδων στην Κύπρο τα συναντούμε σε σπηλιές, σχισμές βράχων, γαλαρίες παλαιών λατομείων, κουφάλες δέντρων, στέγες εγκαταλελειμένων ή και κατοικημένων σπιτιών αλλά και οπουδήποτε αλλού υπάρχουν ευνοικές συνθήκες για κούρνιασμα, όπως απουσία φωτός, ασφάλεια και θερμομόνωση. Όλες οι νυχτερίδες είναι προστατευμένες από την Κυπριακή νομοθεσιας, όσο και από διεθνείς συμβάσεις.
Από τα 19 είδη νυχτερίδας που συναντούμε στην Κύπρο, τα 18 ανήκουν στα μικροχειρόπτερα και τρέφονται αποκλειστικά με έντομα, ενώ μόνο 1 είδος ανήκει στα μεγαχειρόπτερα και τρέφεται κυρίως με φρούτα και είναι ο νυχτοπάππαρος ή νυχτοκόρακας και αποτελεί το μεγαλύτερο σε μέγεθος είδος νυχτερίδας που υπάρχει στον τόπο μας. Η Κύπρος αποτελεί τη μοναδική ευρώπαική χώρα που φιλοξενεί πληθυσμούς του είδους αυτού και για αυτό κατατάσσεται στα πιο σημαντικά είδη της Κυπριακής και Ευρωπαίκης πανίδας. Επειδή είναι φρουτοφάγος είδος καταπολεμάται τόσο σε άλλες χώρες όσο και στην Κύπρο, γιατί θεωρείται επιβλαβές για τις καλλιέργειες, με αποτέλεσμα τα τελευταία 20 χρόνια παρουσιάζει σοβαρή μείωση στον πληθυσμό του.
Ο Νυχτοπάππαρος θεωρήθηκε από το κράτος ως επιβλαβές ζώο από τις αρχές του 20 ου αιώνα. Το 1927 άρχισε εκστρατεία καταπολέμησης του με διάφορες μεθόδους, όπως η δηλητηρίασης μέσα σε σπηλίες, η θανάτωση με πυροβόλα όπλα και η αγορά νεκρών ζώων από το κράτος. Η εκστρατεία αυτή τερματίστηκε επίσημα το 1983. Η δηλητηρίαση μέσα στις σπηλιές είχε ως αποτέλεσμα όχι μόνο τη θανάτωση των νυχτερίδων αλλά και την καταστροφή ολόκληρου του οικοσυστήματος των σπηλιών. Ο πυροβολισμός των νυχτοπάππαρων γινόταν από μη ειδικευμένα στην αναγνώριση των ειδών άτομα, με αποτέλεσμα την εξολόθρευση και άλλων ειδών νυχτερίδας.
Στην ουσία το είδος αυτό με την κατανάλωση μόνο ώριμων και υπερώριμων φρούτων, τα οποία στις περισσότερες φορές είναι ακατάλληλα για την αγορά, συμβάλλει στη μείωση της εξάπλωσης επικίνδυνων για τη γεωργία εντόμων, όπως η μεσογειακή μύγα. Οι νυχτερίδες έχουν παρεξηγηθεί και καταπολεμηθεί από τον άνθρωπο, αφού από τα πολύ παλιά χρόνια τις συνέδεσε με δεισιδαιμονίες και κακούς οιωνούς. Ισως η αντίληψη αυτή να οφείλεται στην παράξενη μορφή τους, στο ότι κινούνται τη νύχτα και στο ότι πολλά είδη ζουν σε σπήλια. Στην πραγματικότητα οι νυχτερίδες δεν βλάπτουν καθόλου τον άνθρωπο αλλά αντίθετα είναι πολύ ωφέλιμα ζώα που πρέπει να προστατευτούν, αφού  οι πληθυσμοί τους παρουσιάζουν μείωση σε παγκόσμια κλίμακα.
Οι νυχτερίδες συμβάλλουν στη βιολογική απαλλαγή των γεωργικών καλλιεργειών και των δασών από τα επιβλαβή έντομα με τα οποία τρέφονται αλλά και με την κατανάλωση υπερώριμων φρούτων. Έτσι αποφεύγεται η καταπολέμηση των εντόμων με χημικά εντομοκτόνα που επιδρούν αρνητικά στο περιβάλλον. Επίσης τα περιττώματα τους μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως λίπασμα, αφού είναι μία αβλαβής σκόνη από υπολείμματα εντόμων. Τελος οι νυχτερίδες βοηθούν και στη γονιμοποίηση των φυτών με τη μεταφορά γύρης. Τα μέτρα για την προστασία των νυχτερίδων είναι η διατήρηση των βιοτόπων τους και των χώρων φωλιάσματος τους, να μην σφραγίζονται οι σπηλιές, και η διατήρηση γέρικων δέντρων με κουφάλες.

 Νυχτερίδες που έχουν καταγραφεί στη Κύπρο

        Είδος                      
1. Rousettus aegyptiacus         

2. Myotis emarginatus              


3. Myotis blythi                        

4. Myotis nattereri                   

5. Eptesicus serotinus              


6. Eptesicus anatolicus            

7. Nyctalus lasiopterus  
                                         
8. Nyctalus leisleri
                                                 
9. Rhinolophus ferrumequinum  

10.Rhinolophus hipposideros    

11.Rhinolophus blasil                

12.Plecotus kolobatovici     
     
13.Rhinolophus euryale            

14.Pipistrellus kuhli                   

15.Pipistrellus  Pipistrellus       

16.Pipistrellus pigmaeus cyprius
 

17.Hipsugo savvil          


18.Miniopterus schreibersi     


19.Tadarida teniotis             



ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ--ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ     ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΩΝΤΑΝΤΙΝΟΥ
(πηγή κειμένου από ΥΠΟΡΓΕΙΟ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ )